16. Таниш тераклар

Пиллачилик соҳасини эпақага келтириб бўлмаслигини ҳаётнинг ўзи яққол кўрсатди. Каллакланган тутлар тўғрисидаги ҳар хил рамзий ўхшатишлар пиллачиликка завол келтирди. Аслан, Шўро даврида экилган тутлар ҳам қариб қолган, ўтиндан бошқа нарсага ярамасди. Ҳар қандай ибтидонинг интиҳоси бўлади. Табиат қонуни шундай, жамият ҳам табиатдан андаза олади. Бу нарсаларни ман ўйлаб топганим йўқ.

Ям-яшил водийлар, воҳалар бийдай чўлга ўхшаб қолса хунук кўринар экан. Зудлик билан бирор чора-тадбир кўрилмаса, тез орада серқуёш ўлканинг Хиросима ёки Нагасакидан (1945 йилда атом бомбалари ташланган шаҳарлардан) деярли фарқи қолмасди.

Ёшларнинг Муҳаммад Юсуф исмли севимли қўшиқчи-шоири бор эди. Чиллашир Устозидан ўрнак олиб ичкиликка ружу қўйган бўлса-да, ўзи ёмон йигитга ўхшамасди: оқимга қараб сузиб юрарди, шамол қайси томондан эсиб қолса, ўша томонга қараб эгиларди. У Манинг девоним ҳузурида ташкил этилган қўлбола Академиянинг қалдирғоч битирувчиларидан – магистр эди. Ўзини гўё Шўро даврида Партия мактабини тамомлаган келажаги порлоқ навқирон кадрлардек ҳис этарди. Уни ноумид қилмадим: дастлаб, устози ёнидан штат очиб, хизмат машинасига ўтқазиб қўйдим, сўнгра юксак унвон билан сарафроз этдим. Боёқиш қўлига косов тутиб саҳнага чиққан масхарабозларга ҳам шеър ёзиб тақдим этадиган, дуч келган жойда “бахтли болалигимиз учун (Партияга эмас!) Юртменбошига минг раҳмат!” деб бурни тиззасига теккунча эгилиб таъзим қиладиган бўлди.

Афсус, нафсини жиловлай олмади: ҳафталаб запой қилавериб ўзини ўзи адойи тамом қилди. Жасади самолётда Дукчи эшон ватани бўлмиш Мингтепага элтиб дафн этилди. Ундан бир сандиқ китоб, ҳамон ёшлар хиргойи қилиб юрадиган дилкаш қўшиқлар қолди:

Айланаман, Шарқни кезиб айланаман,

Ўз юртимнинг сулувлари гап уқмаса,

Иболи бир ёр тополмай ўйланаман,

Узун кўйлак туркман қизга уйланаман.

Кўзим тушса кўзлари лов-лов ёнади,

Елкасида қирқта чаман товланади,

Қирқилмаган кокиллари чулғанади,

Узун кўйлак туркман қизга уйланаман.

У элининг урфларини қилмайди хор,

Бешиклари аллаларга бўлмайди зор,

Қошларида момосининг ўсмаси бор,

Узун кўйлак туркман қизга уйланаман...

Янглишмасам, фарғоналик мунис хонанда Охунжон Мадалиев таниш-билишларининг таклифи билан Тошҳовузга бориб концерт берган экан. Санъат саройига ёвқур туркман йигитлари ҳам киради; ўша қўшиқ авжга чиқиб қийқириқ бошланган пайтда бояги ориятли йигитлар туфлиларини ечиб саҳнага улоқтиради. Бирдан тўс-тўполон бошланиб кетади. Хонанда тарафдорлари қуршовида зўрға саҳна ортига қочиб ўтиб яширинади ва ўша заҳоти машинага ўтириб жуфтакни ростлайди. Қизиқ, шунақаси ҳам бўлар экан-да!

Ўша шоир йигитга чинакамига меҳрим тушиб қолди. Йиғинларда тасодифан учрашиб қолсак, атайлаб тўхтаб уч-тўрт оғиз гаплашардим. Агар у залда ўтирган бўлса, ўрнидан турғазиб қўйиб савол-жавоб қилардим. Унга назарим тушганини пайқаган холис маддоҳларим шоирнинг атрофида гирдикапалак бўла бошларди.

Шоирнинг илк китоби “Таниш тераклар” деб номланган экан. Азбаройи Муҳаммад Юсуфга бўлган эҳтиром рамзи сифатида мамлакатда ялпи терак кўчатлари экиш тўғрисида фармон бердим. Терак ўн йилда тўсинбоп қурилиш материали бўлади, унгача шовуллаб кўзларни яшнатиб туради. Айрим ярамас тадбиркорлар фармонимдан фойдаланиб, уни рўкач қилиб мўмай даромад топиш йўлига ўтиб олган кўринади: тез ўсадиган, лекин пўкакка ўхшаган “Калифорния” навли терак кўчатларини оммавий равишда етиштиряптилар, баъзи бир ўрмон хўжаликларида тўқайлар бузиб ташланиб теракзорлар барпо этиляпти.

Хуллас, “Таниш тераклар” ортидан яна-тағин таниш манзаралар кўзга ташланяпти. XXI асрда ҳам кесак билан тозаланиб юрган халқдан бундан бошқа каромат кутиб бўлмаслигига аллақачон ишонч ҳосил қилганман.