130. Тозақул

Қаламкаш бир куни Тозақулни ҳузуримга опкирди.

–                         Талантли йигит, ўзимиздан, – деди. – Жонсарак Мирзонинг қўлида уч йил ишлаган.

Тозақулга бошдан-оёқ разм солдим: у ўзбекдан кўра кўпроқ қирғизга ўхшарди, қозоққа ўхшамасди. Қозоқ кўпроқ ўзбекка ўхшайди. Ҳартугул, ман дуч келган қозоқлар ўзимиздан унчалик фарқ қилмасди.

–                         Қипчоқмисиз? – деб сўрадим.

– Ҳа, – деди уялинқираб, – қипчоқ бўлсам керак. Лекин аниғини билмайман.

Кулдим.

– Биз томондан бўлсангиз, аниғини билишингиз керак-ку! Ана, Қаламкаш сарой уруғидан, Жонсарак чиғатой уруғидан, ман барлосман.

– Тозақул Душанбеда ўқиган, – деди Қаламкаш, – қайта қуриш йиллари Тошкентга келиб қолган. Бир қатор журналларида ишлаган, “Мулкдор” газетасини бошқарган.

–                         Ҳа-а, шунақами? Ёпилиб кетдими ўша газета?

– Ёпилиб кетди, – деди Тозақул.

– Аматқул ёпдими ёки ўзидан ўзи ёпилдими? – деб сўрадим ўсмоқчилаб.

Тозақул ялт этиб Қаламкашга қаради.

– Жонсарак Тозақулни ёнига чақириб олгач “Мулкдор” ёпилади, ЎзА ходимлари эплаб газета чиқара олмайди. – Қаламкаш мўйловини силаб кулимсиради.

–                         Ишқилиб, сиз девонга ўтсангиз, пойқадамингиз ёқиб қолиб Жонсаракнинг жаридаси ҳам ёпилиб қолмайдими?

– Ярим штатда қолиб ёрдам бериб тураман, – деди Тозақул.

–                         Бўпти, Қаламкаш акангизнинг ёнида кўмакчи бўлинг. Қандай ёрдам керак бўлса, бош устига, тортинмай Дўстга айтаверинг.

Хайр-хўшлашдик. Қаламкаш столимда қолдириб кетган Тозақулнинг “Шахсий дело”сига кўз югуртирдим; Хўжанд вилоятида туғилган экан, уйланган, учта фарзанди бор, аёли олий маълумотли филолог; Сайрам кўчасида уч хонали уйда истиқомат қилади. Жилдтахламни ёпиб нарироққа суриб қўйдим.

Шу куни нафл рўзасини тутган эдим, тушдан кейин толиқдим. Қоронғи тушмасдан Қароргоҳга қайтдим. Ифторликни ўзим қилдим:

–                         Ё Аллоҳ, Сенга имон келтириб, Сенга таваккул қилиб Сен учун рўза тутдим. Сен берган ризқ билан рўзамни очдим. Эй гуноҳларни кечиргувчи зот, манинг барча гуноҳларимни кечир! Ўзини авлиё деб билиб атрофига ҳар хил юмиқкўзларни тўплаб, одамлар кўнглига ғулғула солиб ўтиб кетган ожиз бандангни ҳам ўзинг мағфират айлагин, қабрини нурга тўлдиргин, омин! – деб юзимга фотиҳа тортдим.

Ифторликдан сўнг Иноят Махсум билан Тозақул тўғрисида суҳбатлашдим.

– Нафсга берилмаган йигит. Ўзидан икки курс қуйида ўқиган Зодагул исмли қизга уйланган. Қилич Ҳасан деган ўқитувчиси совчиликка борган. Қилич Ҳасан асли бухоролик, “Томди тонги” газетасининг бош муҳаррири бўлган Дадахон Ҳасаннинг ўғли эди. Автомобил ҳалокатига йўлиқиб вафот этган. Қилич Ҳасан истеъдодли мунаққид бўлган, Қаламкашнинг қиссалари тўғрисида устози Н. Бердиқулов билан ҳамкорликда бир нечта мақола ёзган...

– Демак, Қилич Ҳасан Қаламкашни қарздор этиб кетган экан-да!

– Шундай деса ҳам бўлади.

– Тушунарли. Хўш, яна нима бор?

– Тозақул СССР парчаланиши арафасида КГБ архивида ўтириб Чўлпоннинг делоси билан танишган, “Жаҳон адабиёти” журналида тадқиқотларининг бир қисмини эълон қилган. Номзодлик диссертациясини ёзишга киришган, аммо охирига етказмаган.

– Бўпти, бошқа эътиборли маълумот йўқми?

– Ҳозирча йўқ.

– Хайр-хўш, – дедим. – Амир Темур орденини фуқаро кийимига тақиб юриш шарт эмас, – деб кулдим. – Уни генералнинг байрамона костюмининг кўкрагига қадаб қўйиш керак, вассалом.

–                         Хўп бўлади! – деб товонларини бир-бирига уриштирди Иноят Махсум.

У Амир Темур орденини сийпалаб кутубхонамни тарк этди.

Эртаси куни Қаламкашни чақириб:

–                         Тозақул ман учун “Пойтахтимиз – муқаддас остонамиз” деган мавзуда нутқ матнини ёзиб берсин, – деб топшириқ бердим. – Ўзига қўйиб беринг, хато ва камчилиги бўлса, ўзим йўл-йўриқ кўрсатаман, – деб огоҳлантирдим.

Икки кундан сўнг Тозақул ёзган нутқ матни столимга келиб тушди:

“Ассалому алайкум, азиз ватандошлар!

Қадрли ҳамшаҳарлар!

Авваламбор, олтин кузнинг мана шу файзли, шукуҳли кунларида сизлар билан соғ-саломат дийдор кўришиб турганимдан хурсанд бўлганимни изҳор этмоқчиман, барчангизга самимий ҳурматимни билдирмоқчиман. Тошкентимиз, унинг ҳаётимиздаги ўрни, аҳамияти, нуфузи барчамизга маълум.

Тошкент – Шарқ дарвозаси деб ном олган, улкан сиёсий, иқтисодий, маънавий мавқега эга бўлган, фан, маданият, ижод, илм-зиё салоҳияти юксак равнақ топган, бутун жаҳон миқёсида тан олинган мамлакатимизнинг бошкентидир.

Барчамизга кадрдон бўлган бу азим, гўзал ва бетакрор шаҳар нафақат мустақил давлатимизнинг пойтахти, балки юртимизнинг қиёфасини белгилайдиган, серқуёш диёримизнинг бутун кўрку тароватини ўзида намоён этадиган Ватанимиз остонасидир...”

Қойил! Тозақулнинг чархланган қалами бор экан. Жонсарак Мирзо девонга хат-саводли мирзолар етиштириб берадиган “питомник” барпо этганини билардим, яна бир бора унга тан бердим. Уни ҳадеб қийнайвермасдан келаси йили Халқ ёзувчиси унвонини бериб қўя қоламан. Унгача Тозақул девонда ишлашга кўникиб, Қаламкаш командасининг ядросига кириб олади.

Тозақул илгари беш вақт намоз ўқиб юрар экан. Намозхон йигитлар ман томонга ўтса, илло, Юртменистоннинг келажаги буюк бўлади. Биздан озод ва обод Ватан қолишига асло шубҳаланмайман.

Хўш, манинг назаримга тушмаган яна ким қолди?.. Янглишмасам, пичоққа илинадиган ҳеч ким қолмади.