84. Фарқ

Эски хотиним Вера Засуличга ўхшарди. Кўзлари маъноли, сочлари қоп-қора эди. Қора кўзларини яхши кўриб уйланган эдим. Пешонасининг ўртасидан сочини иккига ажратиб фарқ очиб юрарди.

-Фарқ очганингдан кейин сочингни икки ўрим қилиб елкангга ташлаб юрмайсанми?

-Олдимдан ўзбечкага ўхшаб, орқамдан ўзимга ўхшашни истайман. Санга ўзбечкага ўхшасам кўпроқ ёқадими ёки ўзимга ўхшаганим маъқулми?

Дув қизариб ерга қарардим. У мани қизартириб томоша қилишни ёқтирарди. Ота-боболарининг қонига арман қони ҳам аралашганини билганим боис тунгача тунд бўлиб юрардим-у, тун бўйи терлаб-пишиб қўриқни шудгор қилардим.

-Фарқинг манга кўпроқ ёқади, – дердим ҳолсизланиб.

-Фарқимни тўзғитиб юбординг-ку, ярамас! – деб баданимни чимчилаб оларди.

Беозор чимчилашлари ҳам ёқарди.

Эр-хотин доим ишқ оламида яшамайди. Бир кеча-кундуз йигирма тўрт соат бўлса, ишқ олами у ёқ-бу ёғи билан уч соат давом этади, холос. Бошқа пайтлар икки жон рўзғорнинг қулига айланади. “Эру хотин – қўш ҳўкиз” деган мақола фақат олдидан ўзбечкага ўхшаган аёл учун тўқиб чиқарилмаган эди; орқасидан ўзига ўхшашни истайдиган рафиқам қулдор бўлишга интиларди, ҳукмини ўтказишга ҳаракат қиларди, ҳукмдор бўлишни ягона мақсад этиб олган эди. Ажаб, икки киши одамга ўхшаб тинч-тотув яшаса бўлмасмикан деб ўйлардим.

-Йўқ, бўлмайди! – дерди титраб-қақшаб. – Мана, ман ҳукмрон бўламан, сан ҳукмимга бўйсунасан! Хоҳласанг – шу, хоҳламасанг – ана, катта кўча.

Ниҳоятда мулзам бўлардим. Аламимни ичимга ютардим. Хўрлигим келганини асло билдирмасдим. Ичимга зардоб йиғилиб қолаётганини хаёлимга ҳам келтирмасдим.

Хотин зотини аввал-бошдан қўлга олиш керак. Энг осон йўли – жонини ачитиб калтаклаб, қўрқитиб олиш лозим. Кейин чизган чизиғингдан икки дунёда ҳам бир қарич четга чиқмайди. Қўрқитиб олинган хотин вафодор бўлади, садоқатли бўлади.

Маст туядек кўзимга қон тўлиб юрган кезларим ўзимдан катта одамларнинг панд-насиҳатларини эшитсам, энсам қотарди. Уларнинг гаплари чап қулоғимдан кириб, ўнг қулоғимдан чиқиб кетарди... Кўзларим ярқ этиб очилганда эса, афсуски, кеч бўлган эди. Ғишт аллақачон қолипдан кўчган эди; ўртадан парда кўтарилган эди. Эски костюмимни елкамга ташлаб кўчага чиқиб кетишдан бошқа иложим қолмади. Хотиним қорнидаги ҳомиласи билан вайсаб қолаверди. Эшикни орқамдан тарақлатиб ёпганимдан сўнг вайсашлари эшитилмай қолди. Хайрият, қутулдим деб ўйладим. Елкамдан тоғ ағнагандек бўлди.

Ўша-ўша хотин-қизларнинг бошида фарқни кўриб қолсам жиним қўзийди. Беихтиёр башарасига тарсаки тортиб юборгим келади. Эсимда, бир гал электричкада Чимёнга кетаётиб вагонда китоб ўқиб ўтирган битта талаба қизнинг юзига шапалоқ тортиб юборганман. Қиз кўзлари ёшланиб: “Нима гуноҳ қилдим?” деб сўрайди. “Фарқингни йўқот!” деб ўшқирганман. Жўраларим ҳайҳайлаб қўлимдан ушлаб қолишмаганда қизнинг миясига муштлаб ўлдириб қўйишим ҳам ҳеч гап эмас эди. Тўғри, ўшанда сал-пал кайфим бор эди.

Фарқдан оқилона фойдаланиш мумкинлигини манга биринчи марта эски хотиним ўргатган десам, асло муболаға қилмайман. Бу ўринда “оқилона” деган сўз ишлатилса, эҳтимол, унчалик тўғри бўлмас. “Устомонлик” дейилса, манимча, мақсадга мувофиқ бўлади.

Эшитдим, нарда бўйича давом этаётган мусобақада Калбошнинг қўли баланд келяпти. У ғалабага яқин турибди. Кампирияк вазиятни энди ўнглай олмайди. Агар иродаси кучли бўлганда қайта куч тўплаб ўйин оқимини ўз измига бўйсундириб, ғалабани илиб кетарди. Кампирияк ундай қилолмайди, ичида аллақачон таслим бўлган. Демак, Калбош энг улуғ байрам арафасида манга ажабтовур совға юборади. Совғанинг аломати – дон Мануэл Эскабаронинг норасмий ташрифи бўлди. Энди яна битта катта совғани кутишим керак.

Улар ўйин давомида хийла сирдош бўлган. Бир-биридан сир олишга максимал даражада ҳаракат қилган. Ҳойнаҳой, Кампирияк кўпроқ сир берган бўлса керак. Майли, бу ёғига ўзим қарашиб юбораман. Калбош қўлидаги кўзир қартани уриб тушираман.

Икки қари қўчқорни шох ташлатиб уриштириб қўйиш керак. Уларнинг якдил бўлишига асло йўл қўйиб бўлмайди. Бир ёқадан бош чиқарса, яна бир балони бошлайди. Чиқмаган жондан умид, дейдилар.

Кампириякни Нуронийлар жамиятига фахрий раис этиб тайинлаш тўғрисида буйруқ лойиҳасини тайёрлаб қўйдим. Байрам арафасида буйруқ матбуотда эълон қилинади. Ўшанда Калбош лабини тишлаб: “Қўйнимда илон сақлаб юрган эканман”, деб Кампириякка қарши чинакам кураш бошлайди. Орқасидан мадад бериб турганимни сезган Кампирияк ҳам қараб ўтирмайди; ҳарифининг остига чоҳ қазишга киришади.

-Кампирияк Юртменбошининг қандайдир нозик топшириғини бажарган бўлса керак. Шу боис мансабга тайинланди. Бу ерда бир гап бо-ор...

Калбошнинг пайтавасига қурт тушажагини яққол ҳис этиб турибман.

Буйруқ матбуотда эълон қилинган куни улар орасида фарқ очилади. Фарқ очилгач, ошкора шудгорлаш бошланади.

Фахрий раисга Нуронийлар жамиятида битта кабинет ажратиб берилади, остига хизмат машинаси тайинланади. Ўзи нима иш қилади?.. Ҳеч нарса қилмайди, кундами, кунорами ишхонага бир келиб кетса бас.

Эски хотинимдан олган сабоғим яна асқатиб қолди.