Изҳори дил (ҳикоя)

Мен ҳеч қачон “Ҳуснияни бошқалар ҳам яхши кўришини, ҳатто кимдир мендан-да қаттиқроқ, самимийроқ яхши кўрган бўлиши мумкин-ку!” деб ўйламаган эдим. Ўйлай олмас эдим… Бир дамгина, нафас ростлаш учунгина маконимга қўниб ўтган қушчам! Армоним менинг… Учиб кетдинг… Шунчалар шошдингки… Сендан фақат жажжигина, ширингина, тилсиз-забонсиз беғубор бир қўшиқ қолди. Бу қўшиқни қандай тинглаш керак – билмайман, бу қўшиқни қандай овутишни ҳам билмайман…

Ҳусния ташлаб кетган китобларни тартибга солаётиб, муқоваларидан саҳифаларидан унинг бармоқ изларини қидираётиб… жавоннинг тубидан бир даста хат топиб олдим.

Сирингни, ҳатто мендан пинҳон тутган сирингни ошкор этаётгани учун кечир, Ҳусния! “Мендан тонди”, деб ўйлама, Ҳусния! Қаршингда яна бир бор тиз чўкмоқчиман, изларингни кўзимга суртмоқчиман, жоним-жонажоним!..

БИРИНЧИ МАКТУБ

Саломалайкум, Ҳусния!
Нега менга бундай қарайсиз? Бегонадек, етти ёт бегонадек! Айбим нима, ахир? Ёшлигимизда бизни “бешиккетди” қилиб қўйишганими? Наҳотки, мени сарқитларга ишонади, деб ўйлайсиз? Наҳотки, даҳрийлигимни исботлаш учунгина сиздан воз кечишим, сизни севмаслигим керак?! Тушунинг, бу мумкин эмас, мумкин эмас, ахир! Орамизда ўша лаънати ғов бўлмаганда, кўнгилдаги дардимни Сизга аллақачон айтган бўлар эдим. Кеча-кундуз миямни бир савол кемиради: “Яхши кўраманми? Яхши кўраманми?..” Одамнинг ақлдан озиши ҳеч гап эмас экан. Етар, хавотирлар жонга тегди! Менга атаб рўмолчага тугиб қўйган сўзингизни айтинг, ўтинаман. Эҳтимол тош тугилгандир, эҳтимол гавҳар – билмайман, лекин билишни истайман. Яширманг дилингизни, “Севмайман!” деб айтсангиз ҳам майли. Шунда яхши бўлса керак…
Саттор

ИККИНЧИ МАКТУБ

Ҳусния!
Бу гал Сизга хат орқали мурожаат қиляпман. Юзма-юз туриб берган саволимга жавоб бермадингиз. Уялдингизми? Майли, қиз боланинг иболи бўлгани яхши. Ерга қўйсанг, осмонга сапчийдиганларидан худо асрасин!

Мана, институтни тугатяпман. Аввал айтганимдек, “қизил диплом” билан, албатта. Аспирантурада қолдиришмоқчи. Яқинда домламнинг ёрдами билан оилавий ётоқхонага кўчиб ўтдим. Икки йилдан кейин квартира ҳам беришмоқчи.

Ҳусния, ўзингизга маълум, ҳозирги замонда техникумнинг дипломи билан оёқ остида қолиб кетиш ҳеч гап эмас. Очиқ ёзаётганим учун хафа бўлманг, Сизни камситмоқчи эмасман, ачинганимдан куйиб-пишяпман, холос. Ўсиш ниятингиз бўлса, келинг: энг яхши лабораториядан иш топиб бераман. Қўлимдан келади, мақтаняпти, деб ўйламанг. Сиз мени биласиз-ку!

Хўп десангиз, тўйимизни ёзда ўтказиб қўя қолардик. Мамашка ҳеч қўймаяпти. Қарияларни ўзингиз биласиз-ку… Сиз хавотирланманг, ўқишингиз тўхтаб қолмайди. Домлалардан танишларим кўп, дарров сиртқи бўлимга жойлаб қўяман. Агар бир-икки йил сабр қилайлик десангиз, унга ҳам розиман. Фақат, келсангиз – бас. Квартирамда бемалол яшайверасиз. Ижара ҳақи олмайман (ҳазил.) Яна бир карра ўйлаб кўринг. Интизорлик билан кутаман, деб
БАХТИЁРОВ.

УЧИНЧИ МАКТУБ

“Зим-зиё тун. Зоғ учмайди…” каби ибораларни китоблардан кўп ўқингансиз. Тўғрими? Лекин, бу ҳолатни бутун даҳшати билан тасаввур эта оласизми?.. Мен авваллари ҳис қилмасдим. Ҳозир эса, барханлар узра кезиб, ҳар хил товушларга қулоқ тутиб, бирор нима тушуниб олишга уринар эканман, эртаклардаги тасвирларнинг нақадар қўрқинчлигини аниқ-тиниқ сезяпман…

Нимадир чирс этиб синади. Ўйлайсан: бирор қаттол оёғи остида топталдимикан ёки тун хўжайини – кўрсичқоннинг бемаъни ҳазилими бу?.. Вужудинг қулоққа айланиб кутасан, кутаверасан, токи навбатдаги шарпани сезмагунингча чидайсан. “Чий-й!” Юрагинг ҳаприқиб кетади! Ўзинг билмаган ҳолда пешонангдаги совуқ терни артиб оалсан-да, “Хайрият-э, сичқон экан”, деб қўясан. Худо ҳаққи, бундай пайтлари кўксимда биттагина нажоткор тумор бўлишини жуда-жуда истайман.

Ҳусния, эсингиздами, болалигимизда ҳаммамиз тумор осиб юрардик? Ичига седана солинган. Шундай тотли ҳид таратардики… У бизни гўё оч кўзлардан асрарди.
Ҳусния, илтимос, менга жавоб ёзиб юборинг. Шунчаки хат бўлса ҳам майли. Хатингиздан тумор ясаб олмоқчиман. Одам ўзини ўзи енгиб яшайдиган паллада тумор шунчалик зарурки… буни ўзингиз ҳам тушунасиз. Айтмоқчи, хатга қўшиб битта, учу тўрт бўлсаям майли, расмингизни юбора олмайсизми?..
Самимий истаклар билан
АКБАР

ТЎРТИНЧИ МАКТУБ

Сўлим-сўлим шеърий мисраларга ўхшайсан. Ҳусни! Шоир эмасман, таърифингни мунчоқдек тиза олмайман, лекин гўзаллигингни шоирдан кўра кучлироқ ҳис қиламан.

Ҳусния, шундайлигингни биласан-а! Мен ўзимнинг хунуклигимни биламан-ку! Тўғри, менга кўпинча илтифот қилишга уринасан. “Инсоннинг гўзаллиги қалбида, Иброҳим ака”, дейсан. Эҳтимол шундайдир. Эҳтимол, ўзинг бунга ишонмасанг ҳам, шундай деб ўйлашга ҳаракат қиларсан… Ростини айт-чи, кўнглингнинг бир четида, бир бурчагида миттигина ўтинч – “Инсон сиртдан ҳам чиройли бўлиши керак!” деган ўтинч ғимирламайдими? Ғимирласа керак. Менинг юрагимда ғимирлайди-ку, ахир! Балки бу худбинлигимдандир. Нима қилай, шунақаман. Мўғулбашаралигим гўё сенга ёқмаётгандек туюлади. Овозаси асрлар оша етиб келган Чингиз ваҳшатидек жирканч кўринсам керак, деб ўйлайман…

Яширма, сен мукаммал инсонни кутяпсан. Кутавер, кутишга ҳаққинг бор. Чунки сен чиндан ҳам гўзалсан! Бекам-кўстликни орзу қилмаган одам борми дунёда? Лекин, табиатда инсон иродасидан ташқарида яшайдиган азалий ва абадий қонунлар борки, уларни ҳеч ким ўзгартира олмайди. Менимча, шулардан бири – ирсият қонуни, азизим. Ҳусния, мен сендан кечмоқчи эмасман, йўқ, юрагингда бир умрлик армон қолишини истамайман, холос. Мени бошқа ҳеч ким билан алмаштириш мумкин эмаслигини аниқ ишонган кўйи сева оласанми – шуни билмоқчиман.

Сўнгги сўзни айтиш пайти келди, Ҳусния. Сени яхши кўраман, жудаям. Сен-чи?..
ИБРОҲИМ

БЕШИНЧИ МАКТУБ

Ассалому алайкум, Ҳусния!
Ушбу хатим етиб маълум бўлсинки, қўшнимиз Ҳуснияга деб билурман.

Асса-лом-алай-кум, Ҳуснияхон! Қалай, тан-жонингиз соғми?.. Нега булоққа қатнамай қўйдингиз? Ёки уйингиздагилар қўлингизни ушлаганимни кўриб қолибдими? Жудаям қўрқяпман. Очиғи, унчалик қўрқаётганим йўқ, соғиниб кетдим.

Ҳусния, Сизга олдиндан бир гапни айтиб қўймоқчиман (сўзимиз бир жойдан чиқиши учун): душанба куни онамни уйларингга киритаман – совчиликка. Илтимос, йўқ деманг, қаттиқ хафа бўламан. Девор-дармиён қўшниларнинг гаплашмай қўйиши – уят, қишлоққа кулги бўламиз. Шунинг учун рози бўлақолинг. Кейин нима десангиз, қаршингизда қўл қовуштириб тураман, отамга ўхшамайман, Сизни ҳеч қачон бўкиртириб урмайман.

Бугун Сизнинг олдингизга чиқолмайман. Исфарага бодринг олиб кетяпман. У ердан “бўлиштирар”нинг миёнчасини қилиб келаман. Хатни синглим олиб кириб беради (қайнсинглингизга мен тўғримда оғиз очакўрманг, отамга айтиб қўяди).
Хўп, хайр, шошяпман. Дуойи салом билан
АБУБАКР.

ОЛТИНЧИ МАКТУБ

Салом, Ҳусния!
Қоғозга ўралган чучмал имо-ишоралар билан бошингизни қотириш ниятим йўқ: Сизни яхши кўраман! Кулманг. Жиддий ёзяпман. Бу гапим алдамчи эҳтироқ бўлганда, икки йилдан бери кўксимда олиб юрмаган бўлар эдим…

Ўша учрашув ёдингиздами?

Қўқон… Худоёрхоннинг собиқ кошонаси… Автобус бекати… Изғирин… Ниҳоят, акангиз Қаҳҳор иккаламиз иссиққина “Икарус”га чиқамиз, Сиз очиқ ҳавода турибсиз. Лабларингиз гезарган. Совқотяпсиз. Мен ойнадан “михдек” ишорасини қиламан. Қаҳҳор қўлини силтайди: “Кетаверсангчи!..” Мотор гувиллайди.

Қўзғалдик ва беихтиёр “Хат ёзаман, Ҳусния!” деб юбордим. Эҳ, суяксиз тил! Сизларнинг иборангиз билан айтганда, “қовун туширган” эдим. Қаҳҳор хўмрайиб олди. Юзларим қизариб кетди, чамамда. Тошкентга етгунимизча гап гапга қовушмади. Ўзимни худди жиноят устида қўлга тушган товламачидек ҳис қилардим. “Наҳотки шундай бўлсам?..” Бу савол мени ўшандан бери қийнайди. Ниҳоят, хат ёзишга аҳд қилдим…

Сизни яхши кўраман. Нима учун? Билмайман. Эҳтимол, бошқалардек, мўридан чиққан чумчуққа ўхшамаслигингиз учундир. “Шугинами?”, дерсиз… Шугина бўлмаса керак. Ахир, юракдаги ҳар қандай туйғуни сўз билан ифодалаб бўлмайди-ку.

Ҳусния, ростдан ҳам товламачиманми?

Бир вақтлар, эҳтирос билангина яшаш мумкин, турмуш қуриш мумкин, деб ўйлардим. Эҳтирос сўнгач, пиёла тубидаги бир чимдим шамадек юракда озгина қуйқа қолишини билмасдим. Билганимда, уйланармидим ўшанда!.. Ҳаммаси ўткинчи экан. Юракда эса бир тутамгина армон қолди, холос. Шоир айтмоқчи, бундай юракни “туфлаб” ташлагим келади!

Ҳусния, мен Сизга нолойиқдирман балки? Балки аллақачон Муҳаббатга хиёнат ҳам қилгандирман. Эҳтимол, бу хатом хиёнатга тенг қилиб қолгандир…

Ушбу мактубни Сиздан шафқат сўраш учун ёзаётганим йўқ, Ҳусния. Ўзимнинг ҳақиқий баҳоимни билиш учун, устимдан чиқариладиган адолатли ҳукмни эшитиш учун ёзяпман.
Томошахонада чироқ ёнди. Актёр юзидан гримни сидириб ташлаб, Сизга таъзим қилмоқда.
ВОҲИД

ЕТТИНЧИ МАКТУБ

Салом, Ҳусния!
Аслида, Сизга хат (проза) ёзмасам ҳам бўлаверади-ю, лекин ёзяпман. Чунки, муҳаббат ҳақида прозада (дағал тилди) гапириб бўлмайди. Буни шеърдагина ўхшатиб айтса бўлади. Очиғини айтсам, бу мавзуга янги туркум бағишладим. Уни биринчи китобимга киритаман. Нокамтарлик бўлса ҳам, ёзяпман. Сиздан яширадиган сирим йўқ.

Ҳусния, тўғри тушунинг, мен шоирман, шуни учун Сизнинг савиянгиз ҳам каминага яраша бўлиши лозим. Сал-пал тантироқ бўлсангиз, яна яхши. Арзимаган қусурга ёпишиб олиб, мени хуноб қилаверсангиз, ижодим бўғилиб қолади. Ахир, ижодкорни авайлаш, асраш даркор. Ниҳолча остига тез-тез сув қуйиб турилмаса қуриб қолади. Лекин уни сувга бўктириб қўйиш ҳам ярамайди, томири чирийди. Шоли – бошқа гап.

Севгилим, тезроқ дил розингизни маълум қилинг.

Кстати, ушбу хатимни ўзимга қайтариб юбориш эсингиздан чиқмасин. Кейинчалик тадқиқотчиларга тўла асарларимни чоп эттиришда асқотиши мумкин. Эҳтиром билан,
Ҳамид Бўка.

САККИЗИНЧИ МАКТУБ

Ҳусния, менинг хатим дағалроқ чиқиши мумкин. Бунинг сабабини ўзингиз биласиз: қизларга биринчи марта хат ёзишим. Ёлғон гапираётган бўлсам, ҳаром ўлай!.. Касбим унчалик мақтанадиган эмас – ассимляторлик. Колхоз фермасида ишлайман. Лекин топиш-тутишим яхши. Бир юзу саксондан икки юзу ўттизгача оламан. Қишлоқ шароити учун бу катта пул. Беш-тўрт йилда машинали бўлиш мумкин.

Деҳқончиликда бир ҳикмат бор: “Яхши ҳосил олиш учун сара уруғнинг ўзигина кифоя қилмайди, етилган замин ҳам даркор”. Жуда тўғри гап. Тупроқ семиз бўлса, уруғ бехато унади. Бу гапни бизнинг касбимизга ҳам оз-моз алоқаси борлиги учун айтяпман, тағин кўнглингизга бошқа хаёл келмасин.

Ҳусния, гап бундоқ: менга юрагингиз чопадими? Чопса, икки энлик хат ёзиб юборсангиз. Сиздан сўрамай, уйларингга совчи юбориб шарманда бўлгандан кўра, ўзингиздан аниғини билиб қўя қолганим маъқул. Шундай эмасми?

Отангизга салом айтинг. Мен у кишини танийман. Бурноғи йил фермамизга ғунажинларингизни олиб келган эди… “Маъмур акам салом айтибди”, десангиз, ўзлари билади.
Хайр, саломатлик тилайман, деб
МАЪМУР.

ТЎҚҚИЗИНЧИ МАКТУБ

Дилдоргинам, хотиржам бўлинг, Сизни яхши кўрмайман. Кеча шунчаки кўзларимиз тўқнашиб кетди, холос. Қизардимми?.. Нима бўпти, ҳамма ҳам қизаради. Ҳатто, токчада турган ғўр помидор ҳам қизараверади-ку! Хоҳласа, бўзаради.

Бундан кейин дафъатан ортингизга ўгирилмай ўтиринг. Менга ўхшаб, доим домлага қараб ўтиринг.

Наҳотки, ҳалиям шубҳа қилаётибсиз? Гапимга ишонмаяпсизми?.. Ишонмасангиз – ишонманг! Ўзим ҳам ишонмайман.

Жавоб ёзманг, “профессор” кўриб қолса, уришиб беради. Иккаламизни ҳам дарсдан ҳайдаб чиқариши мумкин.
ЮНУС

ЎНИНЧИ МАКТУБ

Яхши қиз, стипендиянгизни олишингиз биланоқ марҳамат қилиб қарзларингизни тўлаб қўйинг. Ортиқ кутолмайман. Бас! Қаро кунларимга атаб қўйган тийинларимни Сизга сарфлаган эдим. Шуни ҳам билмадингиз… Майли, садқаи сар, фақат қарзларни чўзинг. Ён дафтарчамга ҳаммасини ёзиб қўйганман. Мана рўйхати: бир юзу йигирма тийинлик музқаймоқ, олтмиш тийинлик семичка, тўртта қирқ саккиз тийинлик дафтар, бешта йигирма тўрт тийинлик ироқи совун. Жами – тўрт юзу тўқсон икки тийин. Беш сўм берсангиз, Сизга яна битта ироқи совун олиб бераман.

Ҳисобли дўст айрилмас, дейдилар, оппоққиз.
ҲОСИЛБЕК

…Ҳусния! Мана, сенга келган ўн мактуб, ўн изҳори дил!.. Мен не дейин, менга не қолди?